Is er sprake van paternalisme?

Het Belgische systeem had echter zijn eigenaardigheden, waardoor het als “paternalistisch” kan worden omschreven. België heeft Congo bijna tegen zijn wil geërfd van een koning die ervan beschuldigd wordt zijn Afrikaanse onderdanen op een schandelijke manier uit te buiten, en wilde koste wat het kost een einde maken aan dit slechte proces en ontsnappen aan de verwijten die aan het vorige bestuur waren gericht. Bovendien had zij geen keizerlijke roeping, maar gaf zij er de voorkeur aan te handelen in plaats van te domineren en, in plaats van te bieden, sympathieën aan te trekken die bevorderlijk zijn voor haar bedrijf en haar goede internationale reputatie. Gedomineerd door een katholieke bourgeoisie waren voor haar de kardinale deugden eerlijkheid, familie, goede opvoeding van de kinderen en gezond zakelijk gedrag. Toen ze de opvolging van haar Koning overnam, had ze het gevoel dat ze zich met een soort voogdijschap had vereenzelvigd: ze moest haar “afdelingen” opleiden door iedereen gelijke kansen te geven – het beheer van hun vermogen voor henzelf, terwijl ze wachten tot ze dat zelf kunnen doen – het garanderen van het primaat van hun belangen binnen hun land, en de vruchten van dit goede beheer in het buitenland kunnen plukken zonder wroeging.

Het onderwijsstelsel moet er daarom een prioriteit van maken om de toegang tot het basisonderwijs voor iedereen te waarborgen, voordat de instellingen voor middelbaar en hoger onderwijs geleidelijk aan worden opengesteld voor de meest verdienstelijke studenten in deze eerste cyclus. De toepassing van dit egalitaire en democratische principe was echter onderworpen aan ontelbare uitzonderingen die werden opgelegd door de “beschavingsmissie”: vanaf het begin van de kolonisatie was het noodzakelijk om priesters, onderwijzers, medisch, technisch en administratief personeel op te leiden. Naast het algemeen basisonderwijs – het belangrijkste in Afrika – werd Congo dan ook al snel uitgerust met talloze seminaries, lerarenopleidingen, beroepsscholen, medische scholen en administratieve scholen. Uit de fusie van de meest vooruitstrevende kwamen de drie Universiteiten. Dit empirische proces werd dus niet geleid door de elitaire vooringenomenheid van andere koloniale systemen, die de opleiding van een van de kolonisator verworven politieke en culturele elite bevoordeelde, ten nadele van het massale onderwijs.

Het beheer van de activa van de gekoloniseerden, die onder curatele worden gesteld, houdt in dat het product van het beheer van hun rijkdom – de rijkdom van hun bodem – volledig aan hen moet worden teruggegeven. Bedrijven waren daarom verplicht om de waarde van de export te “repatriëren”. Zij konden alleen maar profiteren van de toegevoegde waarde van de externe activiteiten die door de Congolese producten worden gegenereerd: internationale marketing, zee- en luchtvervoer, en de verwerking van grondstoffen tot eindproducten. Met betrekking tot dit laatste punt werd er bij de bedrijven echter sterk op aangedrongen om te zorgen voor een maximale verwerking ter plaatse. Een ander gevolg van het vermogensbeheer was de scheiding van budgetten: geen belastingen, geen inkomsten.